Żuraw Gdańsk

Żuraw - dawny dźwig portowy – to obok fontanny z Neptunem - najbardziej wyrazisty symbol Gdańska, zabytek jednoznacznie kojarzony z jego morską przeszłością i potęgą. Dlatego trudno o lepsze miejsce na ekspozycję poświęconą funkcjonowaniu dawnego portu gdańskiego.

We wnętrzu Żurawia przygotowaliśmy informacje na temat pracy ludzi nierozerwalnie związanych z portem – tragarzy, dokerów, kupców, szyprów, żaglomistrzów, powroźników. Bardzo szczegółowo zajmujemy się portowymi obiektami: prezentujemy wnętrza spichlerzy, makiety drewnianych nabrzeży, modele statków, pogłębiarek toru wodnego i wreszcie dźwigów.Zapraszamy do zwiedzenia zrekonstruowanych gdańskich wnętrz: kantoru kupca, komory palowej (czyli miejsca poboru opłat portowych) i pokoju w domu mieszczańskim.
 

Gwoździem programu jest mechanizm Żurawia, największego dźwigu portowego średniowiecznej Europy. Tworzą go dwie pary drewnianych kół deptakowych. Ponieważ Żuraw jest jednocześnie bramą miejską, która z ulicy Szerokiej prowadzi na Długie Pobrzeże, dolne koła - znajdujące się w miejscu, gdzie bramy zwykle mają sklepienia - są świetnie widoczne z zewnątrz.
 

Warto jednak wejść do Żurawia, by zobaczyć również górne koła. Atrakcją jest już sama przechadzka wąskimi, drewnianymi schodkami na najwyższą kondygnację. Tam można z bliska podziwiać rozmiar mechanizmu, którego praca opierała się na bardzo prostej zasadzie. By Żuraw dźwigał z pokładów statków towary (np. beczki z winem i piwem czy koła młyńskie), należało wprawić koła w ruch. W ten sposób na kołowrót nawijała się lina. Ale co napędzało koła? Otóż wchodzili do nich robotnicy i stąpając po przymocowanych od wewnątrz deskach, rozkręcali mechanizm (stąd określenie "koła deptakowe"). Cztery osoby mogły "podnieść" ciężar o wadze nawet dwóch ton.
 

Gdy już będziecie Państwo przy kołach, nie zapomnijcie wyjrzeć na zewnątrz budynku. Będziecie na wysokości ok. 27 metrów – z tego poziomu rozciąga się niezwykły widok na Motławę, Ołowiankę i jachty w marinie.

Dzisiejszy murowano-drewniany Żuraw różni się od pierwszego, całkowicie drewnianego dźwigu portowego zbudowanego w tym miejscu. Najstarsza wzmianka źródłowa o tej budowli pochodzi z 1367 r. Wiemy też, że drewniany dźwig spłonął w 1442 r.
Nowy wzniesiono w latach 1442-1444. Składał się z dwóch murowanych baszt, między którymi zainstalowano opisany wyżej drewniany mechanizm wyciągowy. Żuraw był własnością miasta, a administrował nim mistrz dźwigowy.
 

W XIX w. Żuraw utracił znaczenie jako dźwig portowy i był wykorzystywany przede wszystkim do stawiania masztów na statkach wiślanych. Sto lat później znalazł jeszcze jedno zastosowanie: służył do wynurzania ruf statków z napędem mechanicznym, by umożliwić naprawę sterów i śrub. Ostatni mistrz dźwigowy Żurawia zmarł w 1858 r., a w basztach zadomowili się lokatorzy. Otwarto tu m.in. wytwórnię pantofli i zakład fryzjerski.
 

Podczas II Wojny Światowej Żuraw został zniszczony - konstrukcja drewniana spłonęła doszczętnie, a z części ceglanej pozostało 60 %. Dokumentację rekonstrukcyjną opracowano w 1956 r., a następnie rozpoczęła się odbudowa. W 1962 r. Żuraw został przekazany Muzeum Morskiemu, 10 lat później przemianowanemu na Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, a od 10.12.2013 roku noszącemu nazwę Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku.

Fot. M.Nicgorski

www.nmm.pl